श्वसनाच्या व्यायामाची उपयुक्तता

एकंदर मानवी आयुष्याच्या संदर्भात शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य किती महत्त्वाचं असतं, हे आपण सगळेच जाणतो. तसंच आपलं श्वसन जीवनासाठी किती मूलभूत आहे, हेही आपण जाणून असतो, तरी साधारणपणे आपल्यातले अनेक जण श्वसनाच्या प्रक्रियेकडे दुर्लक्ष करताना दिसतात. खरं तर, नियमितपणे केलेले श्वसनाचे व्यायाम शरीर आणि मनाच्या सुद़ृढतेसाठी हितकारक मानले जातात.

श्वसनाच्या व्यायाम प्रकारात अगदी बसल्या जागी करता येणारा व्यायाम म्हणजे नाकाने खोल श्वास घेऊन पोट फुलवणं आणि नंतर तोंडाने हळूहळू श्वास सोडणं. दुसरा प्रकार म्हणजे चार सेकंद श्वास घ्यायचा, चार सेकंद रोखून धरायचा आणि चार सेकंद श्वास सोडायचा. श्वसनाच्या व्यायामातल्या एका प्रकारात एक नाकपुडी बंद करून दुसर्‍या नाकपुडीने श्वास घ्यायचा, नंतर बंद नाकपुडी उघडून तिने श्वास सोडायचा. मुख्य म्हणजे श्वसनाचे मूलभूत, विनागुंतागुंतीचे व्यायाम सहज करता येणारे, तुलनेने साधे, सोपे आहेत असं अनेक व्यक्तींचा अनुभव सांगतो. श्वसनाच्या व्यायामामुळे शरीरात ऑक्सिजनच्या पुरवठ्याचं प्रमाण वाढतं, रक्ताचं चलनवलन सुरळीत होतं, हृदय व मेंदूच्या कार्यक्षमतेत सुधारणा होण्याची शक्यताही वाढते. यामुळे ताण कमी होण्यास, एकाग्रता व मानसिक शांती मिळण्यास मदत मिळते. मानसिक ताण, चिंता आणि चिडचिड कमी करणं हेही श्वसनाच्या व्यायामाचे महत्त्वाचे फायदे आहेत.

अगदी लहान मुलांचा आणि ज्येष्ठ व आजारी व्यक्तींचा अपवाद वगळता श्वसनाचे व्यायाम कोणत्याही वयातील व्यक्तीसाठी उपयुक्त आहेत. शालेय व महाविद्यालयीन मुलामुलींच्या मनाच्या फ्रेशनेससाठी, वृद्ध व्यक्तींना आरामदायी वाटण्यासाठी आणि नोकरदार-व्यावसायिक तरुण व्यक्तींना तणाव कमी करण्यासाठी असे व्यायाम प्रभावी ठरू शकतात. मुख्य बाब म्हणजे या व्यायामांसाठी विशेष शारीरिक क्षमता आवश्यक नाही. ते घरच्या घरी एखादी आरामदायक जागा निवडून नियमितपणे त्या ठिकाणी बसून किंवा ऑफिसमधल्या ब्रेकमध्ये, विश्रांतीच्या वेळीही सहजपणे केले जाऊ शकतात. श्वसनाचे व्यायाम केल्याने केवळ तणावावर नियंत्रण मिळवता येतं असं नाही, तर शारीरिक व मानसिक आरोग्यदेखील त्याद्वारे सुधारतं. हे व्यायाम अगदी छोट्या प्रमाणात नियमित केले तरी शरीर व मन दोन्ही ताजंतवानं राखण्यास त्यातून बळ निर्माण होतं.