વિશેષ: ૧૧ વર્ષ, ૪૦ હજાર વૃક્ષો મળો ચિત્રકૂટના ટ્રી-મેનને !

-કીર્તિ શેખર

આ બાબા ભૈયારામ યાદવની વાત છે, જેને ચિત્રકૂટના ‘ટ્રી મેન’ કહેવામાં આવે છે. ઉત્તર પ્રદેશના ચિત્રકૂટ જિલ્લાના ભરતપુર ગામના રહેવાસી ભૈયારામે ૨૦૦૭માં શપથ લીધા હતા કે તેઓ માત્ર વૃક્ષો માટે જ જીવશે. આજે લગભગ ૧૧ વર્ષ બાદ તેઓ પોતાનાં બાળકોની જેમ વાવેલા ૪૦ હજાર વૃક્ષોની કાળજી લઈ રહ્યા છે. તેના નિર્ણય પાછળનું કારણ તેના જીવનમાં બનેલો અકસ્માત છે.

તે કહે છે કે પહેલાં મારા જીવનમાં કોઈ હેતુ નહોતો. મારા લગ્ન થયા અને એક પુત્ર થયો, પરંતુ ૨૦૦૧માં અમારા પુત્રને જન્મ આપતી વખતે મારી પત્નીનું અવસાન થયું, સાત વર્ષ પછી ૨૦૦૭માં મારો પુત્ર પણ બીમારીને કારણે ગુજરી ગયો અને હું એકલો પડી ગયો. પછી મેં નક્કી કર્યું કે હવે હું મારા માટે નહીં, પણ બીજા માટે જીવીશ. પોતાની પત્ની અને પુત્રથી અલગ થઈને ભૈયારામ ચિત્રકૂટમાં ભટકવા લાગ્યા.

આ દરમિયાન તેમણે વન વિભાગનું સૂત્ર વાંચ્યું, ‘એક વૃક્ષ ૧૦૦ પુત્ર સમાન’. ભૈયારામ એ જ ક્ષણે પોતાના ગામ ભરતપુર પરત ફર્યા. તેમણેે ગામની બહાર જંગલમાં જઈને ઝૂંપડું બાંધ્યું અને ત્યાં વસવાટ કર્યો. ત્યાં તેમણે વન વિભાગની ખાલી પડેલી જમીન પર રોપા વાવ્યા અને પોતાના ગામથી ૩ કિલોમીટર દૂરથી જંગલમાં પાણી લઈ જઈને છોડને પાણી આપવાનું શરૂ કર્યું.

ભૈયારામજીએ કહ્યું કે લોકોને લાગ્યું કે હું ગાંડો થઈ ગયો છું. મારા પિતા ઈચ્છતા હતા કે તેઓ મૃત્યુ પામે તે પહેલાં હું મારા જીવનમાં પાંચ મહુઆનાં વૃક્ષો વાવીશ.

તેઓ મને શાળાએ મોકલી શક્યા ન હતા, પરંતુ તેઓએ મને વૃક્ષો વાવવા અને પછી તેમની સંભાળ લેવાનું શીખવ્યું. હું મારી જમીનમાં આ વૃક્ષો વાવી શક્યો ન હતો કારણ કે મને ડર હતો કે ભવિષ્યમાં કોઈ આ વૃક્ષો કાપી નાખશે.
સમયની સાથે ભૈયારામ યાદવના પાંચ રોપા ૪૦ હજાર વૃક્ષોમાં પરિવર્તિત થયા, પરંતુ તેમના પ્રચારમાં તેમણે ઘણી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.

ગામની બહાર પાણીનો કોઈ સ્ત્રોત નહોતો. તેથી દરરોજ તેના ખભા પર પાતળા દોરડાની મદદથી તે ગામમાંથી ૨૦ કિલોના બે બોક્સમાં પાણી લાવતો અને છોડને પાણી આપતો. તે દિવસમાં ચાર વખત આમ પાણી આપતા. ભૈયારામ યાદવની મહેનત અને વિશ્ર્વાસથી આજે બુંદેલખંડમાં ૫૦ એકર જમીનમાં ગાઢ જંગલ ઉગાડવામાં આવ્યું છે, નહીં તો બુંદેલખંડને દુષ્કાળગ્રસ્ત વિસ્તાર કહેવામાં આવે છે કારણ કે અહીં વરસાદ ખૂબ ઓછો છે.

આ જંગલને આટલું ગાઢ અને મોટું બનાવવા માટે તેને ૧૧ વર્ષની મહેનત લાગી. સમયની સાથે તેમને આ વૃક્ષોની કાળજી લેવાને તેમના જીવનનું લક્ષ્ય બનાવ્યું. આ કારણે જાણે બાકીનાં ગામડાઓ અને દુનિયા સાથેનો તેમનો સંપર્ક ખતમ થઈ ગયો હોય તેમ લાગતું હતું. જંગલમાં રહેતા તેઓ પોતાની જાતને ટકાવી રાખવા માટે નાના વિસ્તારમાં અનાજ અને શાકભાજી પણ ઉગાડે છે.

આ સિવાય તેમની પાસે આવકનો કોઈ સ્ત્રોત નહોતો. તેમના દ્વારા વાવેલા ફળોના વૃક્ષો જેમ કે મહુઆ, ઓરા, આમલી, બાઈલ, દાડમ વગેરે પક્ષીઓને મદદરૂપ થાય છે અને આ પક્ષીઓ આ વૃક્ષોનાં ફળ ખાય છે. આ કામમાં તેમને સરકાર તરફથી એક જ મદદની જરૂર છે કે સરકાર તેમનાં જંગલોમાં બોરવેલ લગાવે જેથી પાણીની સપ્લાય સાથે વૃક્ષોની સંભાળ રાખવામાં સરળતા રહે. તેમણે આ અંગે અનેક વખત સરકારી અધિકારીઓને વિનંતી પણ કરી હતી, પરંતુ આજ સુધી તેમને કોઈ મદદ મળી નથી.

આ બેદરકારી અંગે ભૈયારામ કહે છે કે પર્યાવરણ દિવસ પર સરકાર દરેક જિલ્લામાં વૃક્ષારોપણ અભિયાનમાં લાખો રૂપિયા ખર્ચે છે, પરંતુ એ દિવસ પછી કોઈએ આ છોડ તરફ પાછું વળીને જોયું નથી અને તે મૃત્યુ પામે છે.

જ્યારે આપણી પાસે એવા લોકો હોય છે કે જેઓ પોતાનો સમય અને સંસાધનો વૃક્ષોની જાળવણી અને પર્યાવરણની જાળવણી માટે ખર્ચી નાખે છે, પરંતુ સરકાર તરફથી કોઈ ધ્યાન આપવામાં આવતું નથી, ત્યારે મનોબળ તૂટી જાય છે ઘણા લોકો તેનાં ઝાડ કાપવાનો અને લાકડાની ચોરી કરવાનો પણ પ્રયાસ કરે છે, તેથી ભૈયારામને હંમેશાં સજાગ રહેવું પડે છે.

સવાલ એ છે કે આ વૃક્ષોની સંભાળ તેમના બાદ કોણ લેશે? આ માટે તે છેવટે એટલું જ કહે છે, હાલ માટે આ જવાબદારી મારી છે અને મારા મૃત્યુ પછી અન્ય લોકો તેને ઉપાડી શકે છે. હવે કોણ જાણે લોકો તેમની કાળજી લેશે કે તેમને કાપશે? પરંતુ જ્યાં સુધી હું ત્યાં છું ત્યાં સુધી કોઈ તેમને કાપી શકશે નહીં.

દેશ દુનિયાના મહત્ત્વના અને રસપ્રદ સમાચારો માટે જોઈન કરો ' મુંબઈ સમાચાર 'ના WhatsApp ગ્રુપને ફોલો કરો અમારા Facebook, Instagram, YouTube અને X (Twitter) ને