लेख – भारताविरुध्द ‘कॉग्निटिव्ह’ युद्ध

>> ब्रिगेडियर हेमंत महाजन

भारताच्या शत्रू देशांनी कॉग्निटिव्ह युद्धाच्या तंत्राचा वापर करून भारताच्या आंतरिक सुरक्षेला आणि एकतेला आव्हान दिले आहे. याला उत्तर देण्यासाठी भारताने एक व्यापक धोरण आखणे गरजेचे आहे, ज्यात सायबर सुरक्षा, माहिती व्यवस्थापन, जागरुकता, आणि सामाजिक एकतेवर भर दिला जाईल. धोरणांची अंमलबजावणी जास्त महत्त्वाची आहे. कॉग्निटिव्ह युद्ध हा एक गंभीर धोका आहे. या युद्धाला तोंड देण्यासाठी सतर्क आणि सज्ज राहणे आवश्यक आहे.

कॉग्निटिव्ह युद्ध म्हणजे मानवी मनाची शक्ती वापरून युद्ध लढणे. यात सोशल मीडिया, फेक न्यूज, प्रोपोगंडा, सायबर हल्ले आणि इतर अनेक तंत्रांचा वापर केला जातो. या युद्धात, सत्य आणि असत्य यांची ओळख पटवणे कठीण होते. कॉग्निटिव्ह युद्धामुळे समाजात विभाजन निर्माण होते, राजकीय अस्थिरता निर्माण होते, मानवी हक्कांचे उल्लंघन होते. लोकशाही प्रक्रियेवर परिणाम होतो. सायबर हल्ल्यांमुळे आर्थिक नुकसान होते.

चीन सोशल मीडियाचा वापर करून आपल्या शेजारील देशांमध्ये अस्थिरता निर्माण करतो. कॉग्निटिव्ह युद्धाचा वापर करून आपल्या राजकीय आणि आर्थिक स्वार्थांना साध्य करण्याचा प्रयत्न करतो. अमेरिकादेखील कॉग्निटिव्ह युद्धाचा वापर करत आहे. अमेरिका आपल्या विरोधकांना बदनाम करण्यासाठी, आपल्या मित्रांना एकत्र करण्यासाठी कॉग्निटिव्ह युद्धाचा वापर करत आहे.

कॉग्निटिव्ह युद्ध हे एक अत्यंत व्यापक आणि गतिशील क्षेत्र आहे.

प्रोपोगंडा

सफेद प्रोपोगंडा : स्रोत स्पष्टपणे दर्शवून माहितीचा प्रसार करणे.

ग्रे प्रोपोगंडा : माहितीचा स्रोत अस्पष्ट ठेवून प्रसार करणे.

काळा प्रोपोगंडा : चुकीची माहिती पसरवून शत्रूला बदनाम करणे.

फेक न्यूज

बनावट बातम्या पसरवून लोकांना गोंधळात टाकणे.

सोशल मीडियाचा व्यापक वापर करून फेक न्यूजचा प्रसार करणे.

सायबर हल्ले

कॉम्प्युटर सिस्टम आणि नेटवर्क हॅक करून माहिती चोरून नेणे.

सायबरस्पेसमध्ये अफवा पसरवणे.

सायबरस्पेसमध्ये अस्थिरता निर्माण करणे.

सोशल इंजिनीयरिंग 

लोकांची भावना आणि विश्वास यांचा फायदा घेऊन त्यांना फसवणे.

फिशिंग, स्पीयर फिशिंग आणि इतर तंत्रांचा वापर करून लोकांची माहिती चोरणे.

डीप फेक 

व्हिडीओ आणि ऑडिओ क्लिप्समध्ये बदल करून लोकांना फसवणे.

भारताचे शत्रू कॉग्निटिव्ह युद्धाच्या तंत्राचा वापर करत आहेत. कॉग्निटिव्ह युद्धाचे विविध अंग वापरून भारताच्या आंतरिक सुरक्षा, सामाजिक एकता आणि आंतरराष्ट्रीय प्रतिमा यावर परिणाम करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. या संदर्भात भारताने नेमके काय केले पाहिजे?

माध्यमांद्वारे आणि सोशल मीडियावर प्रभावी प्रचार मोहीम राबवून जनमत आणि विचारांवर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्न केला जातो.

भारताच्या शत्रू देशांद्वारे सोशल मीडियावर आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्म्सवर खोटी माहिती आणि अफवा पसरवल्या जातात. यामध्ये धार्मिक, वांशिक आणि प्रादेशिक संघर्षांना हवा देऊन सामाजिक अस्थिरता निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला जातो. भारतातील हिंसाचाराच्या घटनांचे विकृत स्वरूप दाखवून वातावरण पेटविण्याचा प्रयत्न होतो.

सरकारने आणि खासगी संस्थांनी एकत्र येऊन तथ्य पडताळणी यंत्रणा मजबूत करावी. सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सवर खोटी माहिती ओळखून ती लगेच दूर करण्यासाठी कडक उपाययोजना करायला हव्यात. आपल्या महत्त्वाच्या सामरिक आणि युद्धसंबंधित माहितीचे संरक्षण करण्यासाठी अत्यंत दक्ष रहा. शत्रूच्या हल्ल्यांपासून माहिती सुरक्षित ठेवण्यासाठी प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करा. जनतेला खोटी माहिती ओळखण्याबद्दल आणि त्यापासून सावध राहण्याबद्दल जागरुक करणे आवश्यक आहे. शालेय आणि महाविद्यालयीन शिक्षणामध्ये याची शिकवण असावी. भारताच्या शत्रू देशांनी धार्मिक आणि प्रादेशिक अस्मिता वापरून देशातील समाजात फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला आहे. विशेषतः धार्मिक तणाव आणि जातीय संघर्ष वाढवण्यासाठी खोट्या बातम्या पसरवल्या जातात. सरकारने आणि स्थानिक नेतृत्वाने एकत्र येऊन समाजातील सर्व घटकांमध्ये एकता वाढवण्यासाठी कार्य करायला हवे. विविधतेतून एकता हा भारताचा मुख्य आधार आहे, आणि त्याला धोका पोहोचवणाऱ्या घटकांना निष्प्रभ करण्यासाठी सर्व स्तरांवर प्रयत्न करायला हवेत. सर्व धर्म आणि समुदायांना समान वागणूक देणारी धोरणे आखणे, जेणेकरून शत्रूला फूट पाडण्याची संधी मिळणार नाही.

भारताने आपल्या जागतिक प्रतिमेला कायम ठेवण्यासाठी जागतिक मंचांवर आपली बाजू स्पष्टपणे मांडली पाहिजे. बाहेरच्या देशांमध्ये भारतीय दूतावासांना अधिक सक्रिय केले पाहिजे, जेणेकरून खोटी माहिती पसरवणाऱ्यांना त्वरित प्रत्युत्तर दिले जाईल.

शत्रू देश भारताच्या माहिती तंत्रज्ञानाच्या पायाभूत सुविधांवर सायबर हल्ले करून महत्त्वाची माहिती चोरण्याचा आणि तिचा वापर करून भारताला गोंधळात टाकण्याचा प्रयत्न करत आहेत. भारताने आपल्या सायबर संरचनेची सुरक्षा वाढवावी. सायबर हल्ल्यांना रोखण्यासाठी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करावा आणि सायबर सुरक्षा तज्ञांची एक प्रभावी टीम तयार करावी. सरकारी आणि खाजगी क्षेत्रातील माहिती तंत्रज्ञान संबंधित कर्मचाऱ्यांना सतत प्रशिक्षण देऊन त्यांना नवीनतम हल्ले आणि धोरणांविषयी अपडेट ठेवणे गरजेचे आहे.

शत्रू सामान्य नागरिकांमध्ये मानसिक दबाव निर्माण करण्यासाठी मनोवैज्ञानिक ऑपरेशन्सचा वापर करतो. याद्वारे जनतेला भयभीत करण्यासाठी आणि तिचा आत्मविश्वास कमी करण्याच्या प्रयत्नात असतो. प्रचार साहित्य, चित्रफिती आणि संदेशांचा वापर करून मनःस्थितीवर हल्ला केला जातो. शत्रू देश मनोवैज्ञानिक हल्ल्यांचा वापर करून भारतीय सैनिकांचे, जनतेचे मनोधैर्य खालावण्यासाठी, समाजातील लोकांमध्ये असंतोष पसरवण्यासाठी प्रयत्न करतात.

मनोबल वाढविणारी धोरणे : सरकारने आणि लष्कराने सैनिकांचे, जनतेचे, मनोधैर्य कायम राखण्यासाठी तणाव व्यवस्थापनाच्या आणि प्रेरणादायी कार्यक्रमांची अंमलबजावणी करावी.

भारताच्या शत्रू देशांनी कॉग्निटिव्ह युद्धाच्या तंत्राचा वापर करून भारताच्या आंतरिक सुरक्षेला आणि एकतेला आव्हान दिले आहे. याला उत्तर देण्यासाठी भारताने एक व्यापक धोरण आखणे गरजेचे आहे, ज्यात सायबर सुरक्षा, माहिती व्यवस्थापन, जागरुकता आणि सामाजिक एकतेवर भर दिला जाईल. धोरणांची अंमलबजावणी जास्त महत्त्वाची आहे. कॉग्निटिव्ह युद्ध हे एक गंभीर धोका आहे. या युद्धाला तोंड देण्यासाठी सतर्क आणि सज्ज राहणे आवश्यक आहे.

[email protected]