महाराष्ट्राचे महाकांड-3; शिवसेना सोडताना रडले हाते राज ठाकरे:उद्धव यांनी बाळासाहेबांना भेटू दिले नाही, पहिल्या निवडणुकीत 13 आमदार विजयी तर 2019 मध्ये एकच

18 डिसेंबर 2005 रोजी सकाळी 11 वाजता मुंबईचे शिवाजी पार्क मैदान देशभक्तीपर मराठी गाण्यांनी दणणून गेले होते. त्या दिवशी कायम सिंह गर्जना करणाऱ्या बाळासाहेबांचा पुतण्या राज ठाकरे यांचा आवाज मात्र थरथरत होता. राज ठाकरे कुर्त्याच्या खिशातून रुमाल काढायचे आणि घाम पुसायचे. रुमाल खिशात ठेवण्यापूर्वी ते वारंवार आपला चेहरा पूसत होते. जिमखान्यावर बांधलेल्या स्टेजवरून राज ठाकरे म्हणाले की, 'माझ्या सर्वात मोठ्या शत्रूला देखील आज सारखा दिवस पहायला लागू नये. मी फक्त सन्मान मागितला होता, मला फक्त अपमान मिळाला.' याच बरोबर राज ठाकरे यांनी शिवसेना सोडण्याची घोषणा केली. त्यांचा आवाज इतका थरथरत होता की, स्टेजजवळ उभ्या असलेल्या मीडियाच्या लोकांनी त्यांना पुन्हा विचारले - राज साहेब-राज साहेब काय म्हणालात? त्यामुळे पुन्हा माईक धरून राज म्हणाले, 'मी शिवसेनेचा राजनामी दिला आहे' शिवाजी पार्क हे तेच ऐतिहासिक ठिकाण आहे जिथे 19 जून 1966 रोजी बाळासाहेब ठाकरे यांनी शिवसेनेची स्थापना केली होती. जवळपास चार दशकांनंतर त्यांचेच आवडते पुतणे राज ठाकरे यांनी शिवसेना आणि कुटुंबाविरुद्ध बंड केले. शिवसेनेचा राजीनामा दिल्यानंतर काही वेळातच राज ठाकरे यांनी 'महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना' म्हणजेच मनसेची स्थापना केली. मनसेच्या स्थापनेला 18 वर्षांहून अधिक काळ लोटला आहे, मात्र आजपर्यंत स्वत: राज ठाकरे यांनी एकही निवडणूक लढलेली नाही. यावेळी राज ठाकरे यांचा मुलगा अमित ठाकरे मुंबईच्या माहीममधून निवडणूक रिंगणात आहे. 'महाराष्ट्राचे महाकांड' मालिकेच्या तिसऱ्या पर्वात राज ठाकरेंनी शिवसेनेविरोधात केलेले बंड आणि वेगळ्या पक्षाच्या स्थापनेची कहाणी जाणून घेण्यासाठी मी मुंबईत पोहोचले. ठाकरे कुटुंबात फूट कशी पडली हे जाणून घेण्यासाठी मी ठाकरे कुटुंबाच्या अगदी जवळच्या व्यक्तीच्या शोधात होते. मला ही अशी व्यक्ती सापडली देखील. त्यांना भेटण्यासाठी मी त्याच शिवाजी पार्कवर पोहोचले, जे शिवसेनेच्या स्थापनेचा आणि ते तुटेपर्यंत साक्षीदार आहे. येथून हाकेच्या अंतरावर बाळासाहेब ठाकरे यांचा 'मातोश्री' बंगला आणि राज ठाकरे यांचे घरही आहे. मला भेटलेल्या प्रत्येकाने 'मी सर्व काही सांगेन, पण कॅमेऱ्यासमोर नाही' असे सांगितले. माझे नाव कुठेही नको. राज ठाकरे माझे भाऊ आहेत. मी माझ्या कुटुंबातील प्रत्येक काम त्यांचा सल्ला घेऊनच करतो. असे सांगितले. त्यांनी सांगायला सुरूवात केली, '1989 मध्ये वयाच्या 21व्या वर्षी राज ठाकरे शिवसेनेची विद्यार्थी संघटना असलेल्या भारतीय विद्यार्थी परिषदेचे अध्यक्ष होते. राज इतके सक्रिय होते की 1989 ते 1995 या सहा वर्षांत त्यांनी महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यात असंख्य दौरे केले. 1993 पर्यंत त्यांनी लाखो तरुणांना स्वतःशी आणि शिवसेनेत जोडले होते. त्याचा परिणाम असा झाला की संपूर्ण राज्यात शिवसेनेचे तळागाळात मजबूत जाळे निर्माण झाले. काँग्रेस सरकारचे तत्कालीन मुख्यमंत्री शरद पवार यांनाही 25 वर्षांच्या राज ठाकरेंची संघटनेवर असलेली पकड पाहून आश्चर्य वाटले होते. काँग्रेस 1995 मध्ये पहिल्यांदा महाराष्ट्रात सत्तेतून गेले. पहिल्यांदाच शिवसेना आणि भाजपची सत्ता आली. शिवसेनेचे मनोहर जोशी मुख्यमंत्री झाले. आता बाळासाहेब ठाकरेंना आपण पाहिलेले स्वप्न पूर्ण झाल्याचे वाटू लागले. राज हेच बाळासाहेबांचे वारसदार होतील अशी चर्चा लोकांमध्ये होती. याच दरम्यान बाळासाहेबांच्या पत्नी मीना ठाकरे यांचा मृत्यू झाला. काही वर्षांनी त्यांचा तरुण मुलगा बिंदू माधव अपघातात मरण पावला. कुटुंबातील दोन मृत्यूंमुळे बाळासाहेब उद्ध्वस्त झाले. याचा परिणाम त्यांच्या प्रकृतीवरही झाला. शिवसेनेच्या कार्यापासून ते दूर राहू लागले. दरम्यान, पुण्यातील एका खून प्रकरणात राज ठाकरे यांचे नाव पुढे आले. 23 जुलै 1996 रोजी पुण्यातील अलका टॉकीजमध्ये पोलिसांना एक मृतदेह सापडला. हा मृतदेह मुंबईतील माटुंगा येथील रहिवासी रमेश किणी यांचा होता. दुसऱ्या दिवशी सकाळी म्हणजेच 24 जुलै रोजी ‘सामना’ वृत्तपत्राच्या पहिल्या पानावर बातमी छापून आली. 'दादरमधील एका छोट्या व्यापाऱ्याची पुण्यात हत्या' असा त्याचा मथळा होता. सामना हे शिवसेनेचे मुखपत्र आहे. त्याच दिवशी विरोधी पक्षनेते छगन भुजबळ यांनी पत्रकार परिषद बोलावली, ज्यात मृत रमेश किणी यांच्या पत्नी शीला या देखील उपस्थित होत्या. पत्रकार परिषदेत शीला यांनी राज ठाकरेंच्या सांगण्यावरून पतीचे अपहरण करून हत्या केल्याचा आरोप केला. रमेश किणी खून प्रकरणात राज ठाकरे यांचे नाव पुढे आल्याने खळबळ उडाली. इथून काका-पुतणे म्हणजे बाळासाहेब आणि राज ठाकरे यांच्यातील संबंध बिघडले. या प्रकरणाचा तपास सीबीआयकडे सोपवण्यात आला होता. सीबीआयने राज ठाकरेंना क्लीन चिट दिली असली तरी कौटुंबिक संबंध पूर्वीसारखे राहिलेले नाहीत. बाळासाहेबांच्या सांगण्यावरून 2002 मध्ये पहिल्यांदाच शिवसेनेच्या राजकीय कार्यक्रमात उद्धव ठाकरे सहभागी झाले होते. सुनियोजित पद्धतीने बाळासाहेबांनी या वर्षी होणाऱ्या मुंबई महापालिका निवडणुकीची जबाबदारी उद्धव यांच्याकडे सोपवली. उद्धव यांना वडिलांचा इशारा समजला होता. या निवडणुकीत उद्धव यांनी राज यांच्या जवळच्या अनेक नेत्यांची तिकिटे रद्द केली. याचा राग राज ठाकरेंना नक्कीच होता, पण त्यांना काही करता आले नाही. एका मुलाखतीत राज म्हणाले होते, 'हो! मी दु:खी आहे'. मात्र, या निवडणुकीच्या निकालाने उद्धव यांची शिवसेनेतील पकड मजबूत झाली. शिवसेना आणि भाजप युतीने 133 जागा जिंकून सत्ता कायम ठेवली. 2003 मध्ये महाबळेश्वर येथे पक्षाचे अधिवेशन झाले. बाळासाहेब ठाकरे राज यांना म्हणाले- उद्धव यांना पक्षाचे कार्याध्यक्ष करा. राज यांनी विचारले, 'माझे आणि माझ्या लोकांचे काय होणार?' बाळासाहेब म्हणाले, 'तुम्ही उद्धव यांच्या नावाची घोषणा करा, बाकी सर्व मी सांभाळेन, काळजी करू नका.' राज ठाकरे यांनी अनिच्छेने उद्धव ठाकरे यांची पक्षाचे कार्याध्यक्ष म्हणून घोषणा केली. 2004 मध्ये महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री असलेले नारायण राणे यांनी शिवसेना सोडली. राणेंनीही राज यांना शिवसेना सोडण्यास सांगितले, मात्र राज यांनी नकार दिला. राज्य सरकारमध्ये मंत्री असलेले नारायण राणे यांना 1999 मध्ये बाळासाहेब ठाकरे यांनी महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री केले होते. उद्धव ठाकरे, सुभाष देसाई आणि मनोहर जोशी हे तिघेही नारायण राणेंना मुख्यमंत्री करण्याच्या बाजूने नव्हते. या तिघांच्या विरोधाला तोंड देत राणेंनी अखेर राजीनामा दिला. 2005 साल होते जेव्हा राज ठाकरे बाळासाहेब ठाकरेंना भेटू शकले नव्हते कारण उद्धव यांनी त्यांना बंदी घातली होती. वर्षभरापासून राज ठाकरेंना ना पक्षाचे काम दिले गेले ना कार्यकर्त्यांना भेटू दिले. आता उद्धव ठाकरेंनी शिवसेनेवर वर्चस्व गाजवायला सुरुवात केली होती. पक्षाच्या प्रत्येक निर्णयावर त्यांचा प्रभाव दिसून येत होता. 10 डिसेंबर 2005 रोजी शिवसेनेचे मुखपत्र असलेल्या 'सामना'मध्ये कार्यकर्त्यांना संबोधित करताना बाळासाहेब ठाकरे यांनी एका स्तंभात लिहिले होते, 'शिवसेना पक्षाचे दोन तुकडे होणार का? हे वितरण कसे होईल? तुम्ही लोकांनी या प्रश्नांची चिंता करणे थांबवावे. तुम्ही सर्वांनी महाराष्ट्राची आणि स्वतःची काळजी करावी. आम्ही आमच्या गडाचे रक्षण करण्यास सक्षम आहोत. मी मीडियाला सांगू इच्छितो की तुमच्या मनात जे आहे ते होणार नाही. शिवसेना अजिंक्य आणि अविनाशी आहे. ज्येष्ठ पत्रकार धवल कुलकर्णी यांच्या 'द कजिन्स ठाकरे' या पुस्तकानुसार, '2005 मध्ये राज ठाकरेंनी बाळासाहेब ठाकरेंना पत्र लिहून एक चौकडी तुमची दिशाभूल करत आहेत, असा आरोप केला. दरम्यान, राज यांनी पक्षाच्या पराभवासाठी या चौकडीलाच जबाबदार धरले. या चौकडीमध्ये उद्धव, मिलिंद नार्वेकर, सुभाष देसाई यांच्याबद्दल राज ठाकरे यांचा इशारा होता. या पत्रावरूनच राज ठाकरे यांची शिवसेनेविरोधातील बंडखोरी सुरू झाली. डिसेंबर 2005 मध्ये राज ठाकरेंनी शिवसेना सोडण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी आपला राजीनामा काकांना फॅक्स केला. 'द कजिन्स ठाकरे'नुसार, 27 नोव्हेंबर 2005 रोजी राज ठाकरेंच्या घराबाहेर हजारो समर्थकांचा जमाव जमला होता. येथे राज यांनी समर्थकांना सांगितले की, 'माझे भांडण माझ्या विठ्ठलाशी नाही तर आजूबाजूच्या बडव्यांशी आहे. असे काही लोक आहेत ज्यांना राजकारणाचा ABC कळत नाही. त्यामुळे मी शिवसेना नेतेपदाचा राजीनामा देत आहे. बाळासाहेब ठाकरे माझे देव होते, आहेत आणि राहतील. 'शिवसेनेचा राजीनामा दिल्यानंतर राज भावनिक तुटले होते. बंद दाराआड झालेल्या बैठकीत राज यांना अश्रू अनावर झाले. राज यांचे राजीनाम्याचे पत्र संजय राऊत यांनी तयार केल्याचेही बोलले जात आहे. पत्राचा टोन स्तब्ध होता आणि राज यांनी पक्ष सोडण्याचे कारण चांगलेच लिहिले होते. राज यांचा राजीनामा बाळासाहेबांना दिसताच संजय राऊत यांनी लिहिला असल्याचे समजले. 9 मार्च 2006 रोजी राज ठाकरे यांनी शिवाजी पार्कमध्ये 'महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना' म्हणजेच मनसे या पक्षाची घोषणा केली. मनसेला 'मराठी माणसांचा पक्ष' असे संबोधत राज म्हणाले - हा पक्ष महाराष्ट्रावर राज्य करेल. उत्तर भारतीयांच्या विरोधात चळवळ सुरू झाली 2008 मध्ये राज ठाकरेंनी उत्तर भारतीयांविरोधात हिंसक आंदोलन सुरू केले. महाराष्ट्रात हिंदीऐवजी मराठीला महत्त्व द्यावे, अशी ठाकरेंची मागणी होती. मनसे कार्यकर्त्यांनी इंग्रजी आणि हिंदी फलकांना काळे फासण्यास सुरुवात केली. 3 मे 2008 रोजी राज यांनी शिवाजी पार्कमध्ये एका सभेला संबोधित केले आणि म्हणाले - 'पंजाबी, सिंधी, पारशी आणि सर्व प्रकारचे लोक महाराष्ट्रात राहतात. त्यांच्याकडून आम्हाला धोका का वाटत नाही? मात्र हे उत्तर भारतीय छठपूजेसारख्या कार्यक्रमातून आपली ताकद दाखवत आहेत. मुंबईत समाजकंटक उत्तर भारतातून आले असल्याचा दावाही त्यांनी केला. ऑक्टोबर 2008 मध्ये, मनसे कार्यकर्त्यांनी रेल्वे बोर्डाच्या परीक्षा केंद्राबाहेर गर्दी केली होती. मुंबईत होणाऱ्या परीक्षेसाठी येणाऱ्या उत्तर भारतीय उमेदवारांवर हल्ला करण्याचा त्यांचा डाव होता. उत्तर भारतीय विद्यार्थी येण्यास सुरुवात होताच मनसे कार्यकर्ते तुटून पडले. अनेक विद्यार्थी जखमी झाले. या घटनेमुळे राज ठाकरेंना कोकणातील रत्नागिरीतून अटक करण्यात आली. राज यांच्या अटकेनंतर मुंबईतही हिंसाचाराच्या घटना घडल्या. ज्येष्ठ पत्रकार आणि लेखिका राही भिडे म्हणतात- 'राज ठाकरेंनी अनेक आंदोलने आखली. मात्र, नंतर त्यांना मध्येच सोडले. आधी त्यांनी टोल माफियांचा निषेध केला, तो दुसऱ्या दिवशी थांबला. ते का बंद केले हे कोणालाच समजले नाही. 2009 मध्ये राज ठाकरे यांचा पक्ष मनसेने पहिल्यांदाच लोकसभा निवडणूक लढवली होती. उमेदवारांना मते मिळाली पण एकही जागा जिंकता आली नाही. अवघ्या सहा महिन्यांनंतर विधानसभा निवडणुकीत पक्षाचे 13 आमदार निवडून आले. 2012 मध्ये बाळासाहेबांच्या निधनानंतर राज ठाकरेंचा पक्ष मागे पडू लागला. 2014 च्या लोकसभा निवडणुकीत शिवसेनेला सहानुभूती मिळाली. पक्षाने 20 पैकी 18 जागा जिंकल्या. 10 जागांवर निवडणूक लढवणाऱ्या मनसेला सर्वच जागा गमवाव्या लागल्या आणि सर्व उमेदवारांची अनामत रक्कम जप्त झाली. बाळासाहेबांप्रमाणेच राज ठाकरे पक्षाचे संस्थापक म्हणून काम करत राहिले. कधीही निवडणूक लढवली नाही. यावेळी मनसे राज्यात स्वबळावर निवडणूक लढवत आहे. राज ठाकरे यांचे पुत्र अमित ठाकरे हे माहीम मतदारसंघातून निवडणूक लढवत असून ते विद्यमान आमदार एकनाथ शिंदे यांच्या शिवसेनेचे सदा सरवणकर आणि काका उद्धव यांच्या पक्षाचे महेश सावंत यांच्याशी लढत आहेत. यावेळी मनसेने 132 जागांवर आपले उमेदवार उभे केले आहेत. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्यावर टीका करणारे राज ठाकरे आता त्यांचे चाहते झाले आहेत. 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत त्यांनी आपले उमेदवार उभे केले नाही. त्यांनी काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसला पाठिंबा दिला होता. या युतीसाठी आयोजित केलेल्या सभांमध्ये ते नरेंद्र मोदी आणि भाजपवर जोरदार टीका करायचे. मात्र, त्यांनी ज्या दहा लोकसभा मतदारसंघात सभा घेतल्या, त्यापैकी नऊ ठिकाणी काँग्रेस-राष्ट्रवादी आघाडीचा पराभव झाला. 2024 येण्यापूर्वीच राज ठाकरेंनी आपली भूमिका बदलली. आता ते म्हणत आहेत की, शिवसेना सोडून भाजप हा एकमेव पक्ष आहे ज्यासोबत माझे संबंध आहेत. भाजपचे देवेंद्र फडणवीसही त्यांना ते मित्र म्हणत आहेत. मात्र, आम्ही कोणत्याही पक्षासोबत नसल्याचे मनसे नेते अविनाश अभ्यंकर यांचे म्हणणे आहे. भाजपने काही चांगले काम केले आहे ज्याचे आम्ही कौतुक करतो. याचा अर्थ आम्ही भाजपसोबत आहोत असा होत नसल्याचेही त्यांनी म्हटले आहे. पुण्यातील पत्रकार अविनाश थोरात म्हणतात- '2009 मध्ये राज ठाकरेंनी निवडणूक लढवण्याचा निर्णय घेतला. या निवडणुकीत त्यांना 13 जागा मिळाल्या. तोपर्यंत जनतेने त्याला गांभीर्याने घेतले. लोकसभा निवडणुकीत त्यांनी अद्याप आपले उमेदवार उभे केलेले नाहीत. पीएम मोदींनी चांगले काम केले आहे, आम्ही त्यांना पाठिंबा देऊ असे ते म्हणाले. विधानसभा निवडणुका जवळ आल्याने त्यांनी पुन्हा निवडणूक लढविण्यास सुरुवात केली. या निवडणुकीत त्यांना तीन-चारपेक्षा जास्त जागा मिळणार नाहीत. त्यांची आक्रमकता दिशाहीन वाटू लागली आहे. अविनाश म्हणतात की, 'महाराष्ट्रातील जनता उद्धव ठाकरेंना गंभीर नेता मानते, पण राज ठाकरेंना नाही. राज ठाकरे हे गर्दी ओढणारे आहेत. हे दोघे एकत्र आले तर महाराष्ट्राचे राजकारण बदलेल, पण हे स्वप्नच आहे. ज्येष्ठ पत्रकार राजू परुळेकर म्हणतात- 'राज यांना लोक गंभीर नेता मानत नाहीत कारण ते त्यांची भूमिका बदलत असतात. कधी कुणासोबत तर कधी कुणासोबत. यावेळी पुन्हा प्रस्थापित विरोधी भूमिकेत. आता ते फडणवीस, शिंदे आणि अजित पवार यांच्या सरकारविरोधात बोलत आहेत. राज ठाकरे यांनी मुंबईतील सात विधानसभा जागांवर उमेदवार उभे केलेले नाहीत. याशिवाय शिवसेनेच्या तिकिटावर निवडणूक लढवणाऱ्या शायना एनसी यांच्या विरोधातही मनसे निवडणूक लढवत नाहीये. या निवडणुकीबाबत राज ठाकरे यांनी महायुतीचे सरकार येणार आणि त्यासाठी मनसेची गरज लागणार असल्याचा दावा केला आहे. भाजपशी असलेल्या संबंधांवर राज ठाकरे म्हणाले की, 'भगवा पक्ष ही त्यांची नैसर्गिक जवळीक आहे. शिवसेनेत असल्यापासून गोपीनाथ मुंडे, प्रमोद महाजन, अटलबिहारी वाजपेयी या भाजप नेत्यांशी त्यांचे संबंध होते. भाजप हा त्यांचा कम्फर्ट झोन आहे, ज्यांच्याशी ते प्रत्येक स्तरावर बोलू शकतात. राजू परुळेकर म्हणतात- 'भाजप या निवडणुकीत राज ठाकरेंविरोधात काहीही बोलत नाही. महत्त्वाच्या पाच टक्के मतदानावर राज प्रभाव टाकू शकतात. अशा स्थितीत राज ठाकरेंचा भाजपला मोठा उपयोग आहे. दुसरीकडे राज ठाकरे यांचे पुत्र अमित ठाकरे हे माहीम विधानसभेतून पहिल्यांदाच उभे आहेत. एकप्रकारे त्यांचे राजकीय अस्तित्वच धोक्यात आले आहे. शिंदे यांनी सदा सरवणकर यांना तेथून रिंगणात उतरवले आहे.