लेख – निरोगी भारतासाठी व्यसनमुक्ती आवश्यक

>> मच्छिंद्र ऐनापुरे

व्यसन केवळ एका व्यक्तीलाच नाही तर संपूर्ण राष्ट्राला कमकुवत करते. जर भारताला जागतिक नेता बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करायची असेल, तर अमली पदार्थांच्या व्यसनासारख्या वाईट गोष्टीचे उच्चाटन करणे आवश्यक आहे. आपण सर्वांनी मिळून काम केले तरच हे शक्य आहे. व्यसनमुक्त भारताचे स्वप्न तेव्हाच साकार होईल जेव्हा प्रत्येक नागरिक केवळ स्वतःच व्यसनांपासून दूर राहणार नाही तर इतरांनाही त्याचे दुष्परिणाम जाणवून देईल.

भारत जगातील सर्वात प्राचीन आणि समृद्ध संस्कृतींपैकी एक आहे, परंतु आज तो अनेक सामाजिक समस्यांशी झुंजत आहे. या समस्यांपैकी एक म्हणजे ड्रग्जचे वाढते व्यसन. ज्यामुळे समाजाची मुळे कमकुवत झाली आहेतच, शिवाय नवीन पिढीचे भविष्यही अंधकारमय झाले आहे. तरुण हे कोणत्याही राष्ट्राचा कणा असतात. त्यांची ऊर्जा कोणत्याही देशाच्या प्रगतीची आणि विकासाची दिशा ठरवते. भारत हा जगातील सर्वात तरुण देश आहे. येथे 65 टक्क्यांहून अधिक लोकसंख्या 35 वर्षांपेक्षा कमी वयाची आहे, परंतु दुर्दैवाने आज देश अमली पदार्थांच्या व्यसनाच्या समस्येशी झुंजत आहे. व्यसन हे असे वाईट आहे जे तरुणांची क्षमता, नैतिकता आणि उज्ज्वल भविष्य गिळंकृत करत आहे. ही समस्या केवळ वैयक्तिक पातळीपुरती मर्यादित नाही तर ती समाज आणि राष्ट्राच्या विकासावरदेखील परिणाम करते.

व्यसन ही अशी समस्या आहे जी कोणत्याही व्यक्तीचे आयुष्य उद्ध्वस्त करते. त्याचा परिणाम केवळ व्यसनाधीन व्यक्तीपुरता मर्यादित नाही, तर व्यसनाची व्याप्ती खूप विस्तृत आहे आणि ती कुटुंब, समाज व अगदी संपूर्ण राष्ट्राला व्यापते. ड्रग्ज व्यसनी शारीरिक आणि मानसिक दोन्ही पातळींवर कमकुवत होऊ लागतो. सततच्या औषधांच्या गैरवापरामुळे हृदयरोग, फुप्फुसांच्या समस्या, यकृताचे नुकसान, कर्करोग आणि इतर प्राणघातक आजार होऊ शकतात. याशिवाय व्यक्तीची रोगप्रतिकारक शक्ती कमकुवत होते. ज्यामुळे तो इतर आजारांनाही बळी पडतो. या व्यसनामुळेच ताण, नैराश्य, स्मृतिभ्रंश आणि आत्महत्येची प्रवृत्ती निर्माण होते. व्यक्ती निर्णय घेण्याची क्षमताही गमावतो, ज्याचा त्याच्या दैनंदिन जीवनावर खोलवर परिणाम होतो.

व्यसनावरील खर्च कुटुंबाची आर्थिक स्थिती कमकुवत करतो. मर्यादित साधनसंपत्ती असूनही व्यसन पूर्ण करण्यासाठी कुटुंबातील इतर सदस्यांच्या गरजांकडे दुर्लक्ष केले जाते. ड्रग्जच्या व्यसनाधीन व्यक्तीचा स्वभाव आक्रमक होतो, ज्यामुळे घरगुती हिंसाचाराच्या घटनांमध्ये वाढ होते. महिला आणि मुले त्याचे मुख्य बळी आहेत. घरातील नकारात्मक वातावरणामुळे अमली पदार्थांच्या आहारी गेलेल्या वडिलांची मुले शिक्षणात मागे राहतात. कारण त्यांचा मानसिक आणि भावनिक विकास खुंटतो. बऱ्याचदा मुलेही ड्रग्जकडे आकर्षित होतात. समाज ऐक्य आणि सौहार्दावर चालतो, परंतु अमली पदार्थांच्या व्यसनाची समस्या त्यावर गंभीर परिणाम करते. ड्रग्ज व्यसनी व्यक्ती आपले व्यसन पूर्ण करण्यासाठी चुकीच्या गोष्टी करू लागतो. याशिवाय ड्रग्ज तस्करी आणि वितरणात सहभागी असलेल्या टोळ्या समाजात असुरक्षितता पसरवतात. दारू किंवा इतर ड्रग्जच्या नशेत गाडी चालवल्याने रस्ते अपघातांचे प्रमाण वाढते. तरुण पिढी चुकीच्या सवयी स्वीकारू लागते, ज्यामुळे समाजाचे भविष्य धोक्यात येते. व्यसनामुळे त्यांचे शिक्षण आणि करीअरच बाधित होत नाही, तर त्यांची स्वप्ने व सर्व शक्यताही नष्ट होतात. ड्रग्जच्या व्यसनामागे अनेक कारणे आहेत. ताणतणाव, नैराश्य, एकटेपणा आणि अपयश यामुळे लोक व्यसनाकडे आकर्षित होतात.

अमली पदार्थांच्या व्यसनाची समस्यादेखील राष्ट्राच्या प्रगती आणि विकासात अडथळा आणते. तरुण पिढी व्यसनामुळे कमकुवत होते. याचा देशाच्या उत्पादकता आणि विकास क्षमतेवर नकारात्मक परिणाम होतो. त्यामुळे होणारे गुन्हे आणि अपघात यामुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेवरही भार पडतो. अमली पदार्थांची तस्करी अनेकदा दहशतवादी कारवायांना निधी देण्याचे साधन म्हणून काम करते. यामुळे देशाच्या अंतर्गत सुरक्षेलाही धोका निर्माण झाला आहे. अमली पदार्थांच्या व्यसनामुळे उद्भवणारी समस्या केवळ एका पिढीपुरती मर्यादित नाही तर ती पुढच्या पिढीवरही परिणाम करते.

भारताला व्यसनमुक्त करणे ही केवळ सरकारची जबाबदारी नाही तर प्रत्येक नागरिकाचीही जबाबदारी आहे. लोकांना व्यसनमुक्त करण्यासाठी काही महत्त्वाची पावले उचलणे आवश्यक आहे. शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये अमली पदार्थांच्या व्यसनाच्या दुष्परिणामांवर आधारित विशेष कार्यक्रम चालवले पाहिजेत. सोशल मीडिया, टीव्ही आणि इतर माध्यमांद्वारे तरुणांना जागरूक केले पाहिजे. तरुणांना हे समजावून सांगितले पाहिजे की व्यसन हे खोटे समर्थन आहे आणि ते त्यांचे जीवन उद्ध्वस्त करू शकते. ग्रामीण आणि शहरी भागात जनजागृती मोहिमा राबवल्या पाहिजेत. तरुणांना ड्रग्ज सहज उपलब्ध होऊ नयेत यासाठी पोलीस आणि प्रशासनाने सतर्क राहिले पाहिजे. माफिया आणि बेकायदेशीर ड्रग्ज नेटवर्क नष्ट करणे आवश्यक आहे. ड्रग्ज व्यसनींसाठी अधिक पुनर्वसन पेंद्रे उघडली पाहिजेत. प्रशिक्षित मानसोपचारतज्ञ आणि समुपदेशकांची नियुक्ती करावी. कुटुंबांनी मुलांशी संवाद वाढवावा आणि त्यांच्या समस्या समजून घ्याव्यात. मुलांना सकारात्मक वातावरण द्या, जेणेकरून ते कोणत्याही तणावाखाली किंवा दबावाखाली येऊ नयेत. ड्रग्ज व्यसनींना नाकारण्याऐवजी आपण त्यांना सुधारण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. तरुणांना खेळ, संगीत, कला आणि इतर सर्जनशील उपक्रमांसाठी प्रोत्साहित केले पाहिजे.

व्यसन केवळ एका व्यक्तीलाच नाही तर संपूर्ण राष्ट्राला कमकुवत करते. जर भारताला जागतिक नेता बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करायची असेल, तर अमली पदार्थांच्या व्यसनासारख्या वाईट गोष्टीचे उच्चाटन करणे आवश्यक आहे. आपण सर्वांनी मिळून काम केले तरच हे शक्य आहे. व्यसनमुक्त भारताचे स्वप्न तेव्हाच साकार होईल जेव्हा प्रत्येक नागरिक केवळ स्वतःच व्यसनांपासून दूर राहणार नाही तर इतरांनाही त्याचे दुष्परिणाम जाणवून देईल. तरुणांना व्यसनाच्या विळख्यातून बाहेर काढणे खूप महत्त्वाचे आहे. ही केवळ सामाजिक जबाबदारी नाही तर राष्ट्र उभारणीसाठी एक आवश्यक पाऊल आहे. तरुणांना अमली पदार्थांच्या व्यसनापासून मुक्त करणे हे केवळ समस्येचे निराकरण नाही तर ते निरोगी, समृद्ध आणि आनंदी भारताच्या निर्मितीचा पाया आहे. केवळ अमली पदार्थमुक्त तरुणच एक मजबूत भारत निर्माण करू शकतात.